‘यात्री’को रचनागर्भ

जेबी दर्लामी 

(गज्जब साप्ताहिकमा प्रकाशित)

नेपालमा गणतन्त्रको उदयसँगै हामीले मुखर बनेर बोल्ने अधिकार पायौं । तर आफ्नो हक र अधिकारका लागि बोल्दा हामीले आफ्नो कर्तव्यचाहिं भुल्यौं कि भन्ने लागिरहन्थ्यो । विशेषगरी विभिन्न जातिविशेषका राज्य र संरक्षित ईलाकाको बारेमा बहस भैरहँदा देशमा जातीय भावना अत्यन्तै तीतो बन्यो । शासकहरूले जातैपिच्छे राज्यको ललिपप बाँडिरहने र जनता एकापसमा वैरी बनेर गालीगलौज र मारकाटमा उत्रने विचित्रको समय थियो त्यो । त्यही समयमा मैले यो उपन्यास लेख्ने योजना बनाएको थिएँ ।

२०७० सालको मध्यतिर (जतिबेला म मलेसियामा थिएँ, एउटा मजदुरको रुपमा) यो उपन्यासको सुरुको हरफ लेखेको थिएँ । होस्टेलमा जनजाति र खसआर्य दुवै समुदायका कामदार थियौं । तर राज्यलाई गाली गर्ने समयमा जनजाति साथीहरूले क्षेत्रीबाहुनलाई पनि भद्दा गाली गर्नेगर्थे । यसैमा मेरो उनीहरूसित सदैव असहमति रह्यो । मेरो स्पष्ट दृष्टिकोण के थियो भने राज्यसञ्चालनका निकायहरूमा खसआर्य समुदायकै मानिसहरूको सँख्या बढी रहेको हुँदा निश्चय नै देशको अवस्था बिग्रनुमा उनीहरूको हात छ तर कुनै सिंगो जाति या समुदाय यसको दोषी छैन । यही कुरालाई मेरा समुदायका साथीहरूले गलत तरिकाले बुझे । र मलाईसमेत गर्नुसम्म गाली गरेका थिए । 

म देख्थें, एउटै होस्टेलमा बस्ने, एउटै काम गर्ने साथीहरू नेपालका प्रायः सबै समुदायका प्रतिनिधि थियौं । जुन दुःख मगरको छोरोले पाइरहेको छ, त्यही दुःख बाहुनको छोरोले पनि पाइरहेको थियो । जुन पीडा एउटा राई युवकले भोग्नुपरेको छ, त्यही पीडा अर्को क्षेत्री युवकले पनि भोगिरहेको थियो । अर्थात् परदेशले हाम्रो नाकनक्शा या अनुहार हेरेर व्यवहार गरेन । उसको नजरमा हामी सबै नेपाली थियौं । आफ्नो देशमा बेरोजगार भएर काम खोज्न हिंडेका मजदुर मात्र थियौं हामी ।

हो, यस्तै समयमा मैले यो उपन्यास लेख्न सुरु गरें । परदेशमा । यसको पहिलो खेस्रा सत्तरी सालभित्रै लेखेको थिएँ, कागजमा । ड्यूटीपोष्टमै । पछि नाइट ड्यूटी परेको समयमा ल्यापटपमा लेखें । लेख्ने क्रममा असजिलो अवस्थामा नै कलमको बेग बढी हुँदोरहेछ भन्ने पनि थाहा पाएँ । म्यानेजर र सीसीटीभी क्यामेराको आँखा छल्दै लेख्ने काम गाह्रो थियो तर मनले आँटेपछि असम्भव भन्ने पनि केही रहेनछ भन्ने थाहा पाएँ ।

हामी सबै यात्री मात्रै हौं भन्ने मुख्य थीममा म लेख्न गैरहेको थिएँ । कुनै जाति या समुदायप्रति लचिलो या कठोर नबनुँ भन्नेमा म लेखनअवधिभरि नै सचेत थिएँ । देशमा जातीय समस्या त अझैपनि छ । तर त्यो समस्या कुनै प्रदेशलाई कुनै जातिको नाममा नामाकरण गर्दैमा समाधान हुन्छ भन्नेमा हिजोजस्तै मलाई आजपनि विश्वास छैन । र यो उपन्यासले देशको जातीय समस्या समाधान गर्ने दाबी पनि गर्दैन । यत्ति हो, खराबी राज्यशक्तिमा हुन्छ र त्यसको विरोधमा सबै जाति समुदायका मानिसले एक भएर बोल्नुपर्छ भन्ने सन्देश कसैले पाएछ भने मात्रैपनि म आफ्नो उपन्यास लेखनको पहिलो पाईला सफल भएको ठान्नेछु ।

उपन्यास तीन अध्यायमा विस्तारित छ । पहिलो अध्यायको भावभूमि नेपाल, तिब्बत र मंगोलिया छ । दोस्रो अध्याय स्वेरकाल्पनिक हो, कतिपय सत्यलाई छाडेर । तेस्रो अध्यायमा पनि मंगोलिया र नेपालको भावभूमि समेटिएको छ ।

मिथकहरू छोइएको स्वेरकाल्पनिक कथा आफूलाई पनि पढ्न असाध्यै रुची लाग्ने हुँदा जानीनजानी यो उपन्यासको दोस्रो अध्यायमा त्यो प्रयोग गर्ने कोशिस गरेको छु । त्यसो गर्दा पात्रहरू कुनै समयसीमाभित्र बाँधिएका छैनन् । कति पाठकले रुचाएको प्रतिक्रिया दिएका छन् भने केही पाठकले विभिन्न धर्मशास्त्रहरूमा वर्णित देवीदेउताहरूको नाम हुबहु नराखेको भए हुन्थ्यो भनेका छन् । उपन्यास लेखिरहँदा म कुनै जातिसमुदाय, धर्म या विश्वासप्रति पूर्वाग्रही थिइनँ । तर सबै जातिमा असल मानिस पनि छन् र खराब पनि छन् भन्ने देखाउनकै लागि मैले यो कथा बुनेको थिएँ । कत्तिको सफल भएँ या भइनँ, मभन्दा जान्नेबुझ्ने त पाठक नै छन् ।

पात्रहरूलाई सकेसम्म यथार्थ बनाउने कोशिस गरेको छु । पात्रहरूका बारेमा छुट्टै सन्दर्भमा लेख्न सकिएला । उपन्यास लेख्ने क्रममा पात्रहरूसित म अत्यन्तै नजिक बनेको थिएँ । विशेषगरी कर्मा र नेर्जुईसित । तिब्बती युवक कर्मा जसको चरित्र मैले तिब्बती शरणार्थीहरूबाट टिपेको थिएँ । र मंगोलियन युवती नेर्जुई जसलाई मैले उपन्यासलाई कोमल बनाउने उद्देश्यले समातेको थिएँ । तर पछि ऊ वास्तवमै मैले सशरीर भेटेको थिएँ कि भन्ने हदसम्म मभित्र प्रवेश गरी । भूगोलको अध्ययनमा इन्टरनेटको सहयोग लिएको छु । ठाउँहरू, सन्दर्भ र घटनाहरू, सँस्कार र भाषा यथार्थ हुन् । तर कथामा काल्पनिकी नै धेरै छ ।

यो उपन्यास करिब चारपटक पुनर्लेखन भएको छ । एकपटक चोरले झोला नै खोसेर लग्यो । हार्ड डिस्कमा सेभ गर्न नभ्याइएका पेनड्राइभका सामग्री चोरिँदा केही दिन म विक्षिप्त नै बनेको थिएँ । त्यो सामग्रीमा यो उपन्यास पनि थियो । पछि केही महिना लगाएर पुनः टङ्कण गरें ।

यो उपन्यासको पहिलो खेस्रा एक लाख शब्दको थियो । त्यसलाई साथी फणीन्द्र संगमले काटछाँट गरिदिएर चिटिक्कको बनाइदिए । प्रकाशकलाई बुझाउनुअघि धेरै साथीहरूलाई पाण्डुलिपि पढ्न दिएको थिएँ । धेरैले धेरैप्रकारका सुझाव दिएर गुन लगाएका छन् । तर यसको प्रकाशनक्रममा धेरै असल साथीहरू टाढिएका पनि छन् । यसको कथा पनि बेग्लै छ । यहाँ उल्लेख गर्न असान्दर्भिक ठान्दछु । विशेषगरी नयाँ लेखकलाई उठ्न नदिन विभिन्न अवतारका पुस्तक माफियाहरूबाट परिचित बन्ने मौका पनि यो उपन्यासले मलाई दिएको छ । यसको बारेमा कतै न कतै पक्कै लेख्नेछु ।

लेखनको अनुभवले यो मेरो दोस्रो उपन्यास हो । पहिलो उपन्यास मलेसियाली नेपालीहरूको कथामा छ । त्यो लेख्न थालेको धेरै भयो । अझैपनि सम्पादन गरिरहेको छु । तर प्रकाशनको हिसाबमा यात्री मेरो पहिलो उपन्यास हो । र उपन्यास प्रकाशनको पहिलो अनुभव मेरो जीवनमा निश्चय नै अविस्मरणीय रहनेछ । 

यात्री बजारमा छ । नयाँ लेखक हुनुको कारण उपन्यासले धेरैको ध्यान तान्न सकिरहेको छैन होला । जतिले पढेका छन्, उनीहरूले अत्यन्तै उत्साहप्रद प्रतिक्रिया दिएका छन् । बजारशास्त्र या बजारको मनोविज्ञान थाहा छैन तर मलाई गम्भीर पाठकप्रति सदैव भरोसा छ । 

०

अर्घाखाँची

२०७४ माघ १