कुकुरका कुरा

जेबी दर्लामी

— 

आज त कुकुर तिहार रे । यसको ऐतिहासिकता या धार्मिक महत्वकाबारेमा मलाई खासै केही पनि थाहा छैन तर जबजब कुकुरको प्रसङ्ग मानिसहरूले निकाल्छन् तबतब मलाई कुकुरसँग जोडिएर आउने धेरै सम्झनाहरूले लछप्पै भिजाउन थाल्छन् ।

आज पनि बिहानैदेखि कुकुर शब्दले सामाजिक सञ्जाल भरिएको छ । खुसीखुसी कुकुरको बारेमा लेख्ने र कुकुर तिहारको शुभकामना बाँड्नेहरूले घरमा साँच्चैको कुकुर पालेका होलान् या नहोलान् ? अधिकाँशले नेटबाट तानिएका कुकुरका फोटाहरू देखाउँदै शुभकामना दिएका छन् । कमसेकम घरमा हुने साथीहरूले यदि कुकुर पालेका भए आफ्नै कुकुरको फोटो राखेर कुकुर तिहार मनाए कति जाती हुने थियो होला । फोटोमै सही कुकुर मलाई पनि औधी मन पर्छ ।

हाम्रो घरमा पनि कुकुर प्रायः नपालिएको समय कहिल्यै भएन । बाजेले, बाबाले कुकुर बिरालाहरूलाई अत्यन्तै माया गर्ने । बाजे छँदैको कुरा हो । म सानै थिएँ, सायद त्यतिबेला आठ वर्षजतिको हुँदो हो । यो घटनाको सम्झना मधुरो गरी मेरो स्मृतिमा अझै छ जसले मलाई बेलाबेलामा छोएर जान्छ । रुवाएर जान्छ ।

हाम्रो घरमा एउटा कुकुर थियो । छाउरी । उसको नाम काली थियो । केही पटक आमा बनिसकेकी । मोटीघाटी थिई । एक दिनको कुरा हो । बाजे कतै गएर फर्किरहनु भएको थियो । साँझपख । बारीको पुछारमा बाजेलाई देखेपछि त्यो छाउरी हतार हतार घरको छानामा गएर बाजेतिर हेर्दै भुक्न थाली । लगातार भुकिरही । बाजे घरमा आइपुग्नुभयो । कुकुर त्यसरी छानामा गएर भुक्यो भने घरमा अनिष्ट हुन्छ भन्ने विश्वास मानिसहरूले गर्दा रहेछन् । बाजेको रीस नियन्त्रण नै भएन । आवेगमा आएर उहाँले त्यस छाउरीको घाँटीमा मोटो डोरीले बाँध्नुभयो । आफुमाथि के आइलाग्दैछ भन्ने कुराबाट बेखबर त्यस छाउरीले घाँटीमा डोरी बाँधिदासम्म पनि लुट्पुटिँदै माया देखाइरही । तर बाजेको मनमा त मानौँ शैतान पसिसकेको रहेछ । उहाँले त्यस छाउरीलाई डो¥याउँदै पर लैजानुभयो । त्यहाँ एउटा अम्बाको रुख थियो । बूढो रुख । हाँगाहरू जताततै फैलिएका । कोही भूइँतिर झरेका । बाजे रुखमाथि चढ्नुभयो अनि हातमा समातिराखेको डोरी एउटा हाँगामा अड्काएर तल झर्नुभयो । अनि जोडसँग डोरीलाई आफुतिर तान्नुभयो । केही पलमै त्यो छाउरी हावामा तुर्लुङ्ग झुण्डिएकी थिई ।

हामी केटाकेटीहरूको त सातै गयो । त्यो छाउरी लगातार कहालिँदै चिच्याउन थाली । बाजेको मनशाय त त्यसलाई मार्ने नै थियो होला तर आमाले गएर डोरी काटिदिनुभयो । घाँटीमा पासो परेर अत्तालिएकी त्यो छाउरी काँतर भावमा आमाको काखमा थर्थर काँपिरही ।

कुकुरलाई त्यतिबिध्न माया गर्ने बाजेको त्यस कालीप्रतिको त्यस्तो निर्मम व्यवहार सम्झँदा अहिले धर्मसँग जोडिएर आउने हरेक प्रकारका विश्वास सम्झन मन लागिहाल्छ । छानामा गएर कुकुर भुके घरमा नराम्रो हुन्छ भन्ने बाजेको मनमा कसैले नराखिदिएको भए उहाँ सायद त्यति क्रूर बन्नु हुने थिएन होला ।

तर यो कुरा त प्रमाणित नै छ कि कुकुर अत्यन्तै सम्वेदनशील प्राणी हो । घरमा हुन गइरहेको केही अपशकुनको कुरा मान्छेलाई पहिल्यै थाहा हुँदैन तर कुकुरलाई हुन्छ । त्यो दिन पनि हाम्रो घरको छाउरीले त्यस्तो केही देखेकी थिई होली र त छानामा गएर बाजेलाई नै हेरेर भुकी । कुकुरको पनि हाम्रो जस्तो मन हुन्छ कि हुन्न खै ? तर त्यो छाउरीको त्यस भुकाईमा आफुलाई माया गर्ने मालिकप्रति माया र चासो थियो होला । तिमीलाई केही नराम्रो हुँदैछ, ख्याल गर भन्नका लागि आफ्नो स्वर राम्ररी ध्यान दिएर मालिकले सुनोस् भनेर नै ऊ त्यसरी छानामाथि सबैले देख्ने ठाउँमा गएर भुकी होली । 

घाँटीमा पासो लागेको त्यस घटनाको एक दुईदिनपछि त्यो छाउरी अचानक हराई । कहाँ गई ? कसको घरमा गएर बसी ? हामी कसैलाई थाहा थिएन । आजजस्तो सञ्चारको सुविधा भएको भए सोधखोज हुन्थ्यो होला । उसले घर छाडी, घरमा एक दुई दिन उसको कुरा भयो होला अनि फेरि सबैकुराले आफ्नो नियमितता समात्यो । उसलाई हामीले भुल्दै गयौँ । 

केही समयपछि बाजे अचानक थलिन थाल्नुभयो । थलिन थालेको केही समयपछि उहाँ बित्नु नै भयो ।

तीज आएको थियो । आमाको पछि लागेर म पनि मावल गएँ । त्यस समय मेरो अगाडिको एउटा दाँत झर्नलाई हल्लिरहेको थियो । अलिअलि दुखिरहेको थियो । अझ पहिलोपटक दाँत फाल्न गइरहेको हुनाले के हुने होला, भन्ने कौतूहलता मेरो मनभरि थियो । त्यतिबेला म कत्रो थिएँ भन्ने कुरा यो एउटा सम्झनाले पनि प्रष्ट पार्छ । 

मावल पुग्न करिब चारपाँच घण्टाको पैदल दूरी हिँड्नुपथ्र्यो । साँझपख जब हामी मावल पुग्यौँ, एउटा कुकुरले आमा र मलाई मामाको घरभन्दा निकै वर गोरेटोमै स्वागत गर्न आइपुग्यो । साँझ झमक्क भइसकेको थियो । त्यो कुकुर आमा र मेरो खुट्टामा झुण्डियो, लुटपुट ग¥यो । हल्का स्वर निकालेर भुक्यो पनि । हामीलाई अँगालो हाल्न पटकपटक ऊ पछाडिका खुट्टाले टेकेर उभ्भियो । मेरा गालामा चाटचुट पा¥यो । खुसीले ऊ झुमिरहेको थियो । उसले आफ्नो खुसी लुकाउनै सकिरहेको थिएन । मुखबाट सुस्तरी स्वर निकाल्दै ऊ हामीसँग रमाइरह्यो । 

आमाको करुणाले भरिएको आवाज पनि मैले अझै बिर्सेको छैनँ । आमाको स्वरमा पनि खुसीको कम्पन थियो साथमा आँसुका केही कणहरू पनि मिसिएका हुँदा हुन् । त्यो कुकुर हाम्रै घरकी त्यही छाउरी थिई, त्यही काली जसको घाँटीमा एक दिन पासो लगाइएको थियो ।

जतिञ्जेल हामी मामाघर बस्यौँ त्यस छाउरीले हामीमाथि परिवारकै सदस्यझैँ बनेर अपनत्व देखाइरही । त्यहाँबाट फर्कने बेला उसलाई घरमा लैजान आमा र मैले खुब कोशिस ग¥यौँ तर त्यसले मानिन । उदास आँखाले हामी घरतिर फर्केको हेरीरही । पछि त्यहीँ ऊ मरी भन्ने सुन्यौँ । त्यो छाउरीको अनुहार ठ्याक्कै सम्झनामा छैन तरपनि उसको बारेमा कल्पिँदा मेरा आँखामा आज पनि आँसु रसाउँछन् ।

००

एउटा कथा पढेको थिएँ । लोकनाथ मनेनले लेख्नुभएको । त्यो कथाका पात्रहरू कुकुरहरू हुन् र त्यो स्वैरकाल्पनिक रुपमा लेखिएको कथा हो । कथाको शीर्षक पनि भुलेँ तर प्रमुख पात्र सेतीको कथा अझै यो मनमा उस्तै गाढा छ । 

जीवन बाँच्नका लागि कुकुरहरूले सडकमा गरिरहनुपरेको सँघर्षका दूर्दान्त पीडा छ कथामा । सेती जो एउटा घरमा आश्रित छे र जसले एउटा कुकुरलाई मन पराउँछे । उसले त्यसलाई आफुले पालिएको घर रहेको गल्लीमा लिएर जान्छे । नयाँ कुकुर आएको देखेर टोलका रैथाने कुकुरहरूले उसलाई आक्रमण गर्छन् । सेती त्यही हुलदँगामा परेर घाइते हुन्छे । तर ऊ आफ्नो प्रिय साथीलाई आफुले आश्रय लिएको घरमा लिएर जान सफल हुन्छे । त्यो छोटो बाटोमा उसले नराम्ररी छियाछिया बनेको खुट्टाका साथ चालेका पाइलाहरूमा सँघर्षको लामो र अतुलनीय कथा छ । आफु घाइते भएर पनि साथीलाई उसले हरेश नखान र नडराउन निरन्तर हौसला र साहस दिन्छे । अनि साथीलाई सुरक्षित ठाउँमा पु¥याएर उसले आफ्नो प्राण त्याग्छे । 

यो सेतीको कथा पढिरहँदा मैले कालीलाई धेरैपटक सम्झेँ । पढ्दै जाँदा आँखाहरूमा कतिपटक आँसु भरिए, पत्तै पाइनँ ।

०० 

अर्को एउटा पुस्तक पनि मैले पढेको थिएँ जहाँ कुकुरको प्रसङ्ग छ । भारतीय लेखक फणिश्वर नाथ रेणूको आत्मकथा । त्यहाँ उनले नेपाललाई आफ्नी सानीआमा भनेर सम्बोधन गरेका छन् । तर यो प्रसङ्ग यहाँ उल्लेख गर्न उपयुक्त नहोला । कुरा छ कुकुरको । आफ्नो आत्मकथामा रेणूले आफुले पालेको कुकुरको बारेमा अत्यन्तै मर्मस्पर्शी ढँगले वर्णन गरेका छन् । 

एकदिन उनी आफ्नी पत्नीका साथ बनारस घुम्न गएका हुन्छन् । साथमा कुकुर पनि हुन्छ । बनारसका धार्मिक गल्लीहरूमा उनकी पत्नीको हातबाट कतिबेला उनीहरूको कुकुर फुत्केर हराउँछ । खोज्दै जाँदा गल्लीका कुकुरहरूले उसलाई मरणासन्न हुनेगरि लुछिरहेको भेट्याउँछन् ।

त्यस आक्रमणबाट बल्लतल्ल छुटाएर आफ्नो कुकुरलाई पत्नीचाहिँले अँगालोमा टाँस्छिन् । यहाँनिर रेणूले आफ्नोभन्दा पनि आफ्नी पत्नीको मनोदशाको बारेमा सारै मर्मस्पर्शी ढँगले लेखेका छन् । रगताम्य कुकुरलाई छातीमा टाँसेर अत्तालिँदै बौलाहीको जस्तो हाउभाउमा आफ्नी पत्नी बनारसको गल्लीहरूमा दौडिएको घटनालाई उनले जीवन्त र मार्मिक शैलीमा लेखेका छन् । 

यो प्रसँग पनि जतिपटक पढ्छु मेरा आँखामा आँसु छचल्किहाल्छ ।

००

अब अन्तिममा कुरो आउँछ हाचीकोको । हाचिकोलाई कसले चिन्दैन होला र ? सिनेमामा सामान्य चासो राख्नेहरूका लागि हाचिको कुनै अपरिचित पात्र नै होइन । हेर्नका लागि अलिकति शास्त्रीय प्रकारका फिल्महरूका बारेमा मैले एक वर्ष अघि फेसबुकमा साथीहरूसँग सुझाव मागेको थिएँ । थुप्रै जनाले अनेक खाले सिनेमाहरूको नाम दिनुभएको थियो । अनि यही मेसोमा कसैले मलाई ‘हाचिको ः अ डग्स स्टोरी’ नाम गरेको फिल्म हेर्न सुझाउनुभएको थियो । सँयोगले यो फिल्म युट्यूबमा रहेछ र हेर्ने मौका मिलेको थियो । यो फिल्म हेरिसकेपछि कैयौँ दिनसम्म म लगभग विक्षिप्त नै बनेँ । एउटा कुकुरले कुन तहसम्म पुगेर आफ्नो मालिकको बारेमा सोच्न सक्छ ? भन्ने कथा यो फिल्ममा छ । अझ यो फिल्मको कथा सत्य घटनामा आधारित हो र यसको मुख्य पात्र हाचिको नाम गरेको कुकुर वास्तविक रुपमै थियो र फिल्ममा देखाइएको चरित्र त्यस कुकुरले रील हैन रियल लाईफमै निभाएको थियो भनेर थाहा पाएपछि मेरा आँखा कसरी ओभाना हुन मान्थे र ? आजपनि सित्तिमित्ति हेर्न मन लाग्दैन, मन भारी हुन्छ भन्ने डरले । तर एकान्त पाएँ भने र मन र आँखा भिजाउन मन लाग्दा हाचिकोको कथालाई फिल्ममा हेर्छु र धीत मर्ने गरी रुन्छु ।

०००

कुकुर तिहार, २०७३

मलेसिया